piątek, 2 listopada 2012

Etnodizajn ma sto lat!
Czyli obecność sztuki ludowej w projektowaniu.
 
Autor: Anna Frąckiewicz
 
 
Najszybciej zmieniają się nazwy. Na początku nie było mowy o dizajnie, ani o etno – tylko o sztuce dekoracyjnej, stosowanej i zdobniczej – oraz o sztuce ludowej. Dizajn to słowo najnowsze. Wcześniej używaliśmy słów wzornictwo lub projektowanie. „Wzornictwo” zawdzięczamy Wandzie Telakowskiej, to ona wprowadziła je do mowy potocznej tworząc w 1950 roku Instytut Wzornictwa Przemysłowego.
 
A zamiast etno wcześniej był folklor lub folk. Używamy też określeń regionalizm, styl rustykalny, rodzimy, swojski. To nie są nazwy tożsame. Sztuka ludowa bywa obecna w projektowaniu na różne sposoby, ale od początku można dostrzec dwa główne nurty – dwa rodzaje „etnodizajnu”. Pierwszy: niejako bardziej etnograficzny, cytujący autentyczne lub przetransponowane motywy ludowe. I drugi – bardziej rustykalny niż folklorystyczny, tworzący pewien nastrój, atmosferę, bazujący na skojarzeniach.
 
Czy etno dizjan ma sto lat? Chyba więcej... Zainteresowanie folklorem ma w Polsce długą tradycję. W sztukach plastycznych wiąże się z dążeniami do wykształcenia stylu narodowego, którego źródeł upatrywano właśnie w sztuce ludowej. To tendencja powszechna w końcu wieku XIX w wielu krajach Europy Środkowej. Uważano, iż sztuka ludu powinna stanowić fundament kultury narodowej, gdyż w niej najlepiej przechowały się rodzime, oryginalne cechy tejże kultury.
Można by liczyć od roku 1892 czyli daty powstania willi Koliba. Była to pierwsza realizacja w stylu zakopiańskim, stworzonym przez Stanisława Witkiewicza, malarza, krytyka i teoretyka sztuki z Warszawy, który około1890 roku przeniósł się do Zakopanego. Jak wiadomo, styl ten, początkowo niezwykle popularny i ceniony, później równie mocno krytykowany powstał na bazie folkloru podhalańskiego. Nie mógł oczywiście stanowić uniwersalnego stylu narodowego, jak chciał Witkiewicz – ale z dzisiejszego punktu widzenia była to niezmiernie atrakcyjna kreacja o wielkiej sile oddziaływania. Domy i wnętrza projektowane przez Witkiewicza oraz jego współpracowników, m.in. Wojciecha Brzegę, Stanisława Barabasza stanowiły jednorodną oryginalną całość, przekonującą i atrakcyjną (mimo, że jak wiadomo Witkiewicz kompilował fragmenty rozmaitych sprzętów ludowych).



Willa Koliba zaprojektowana przez Stanisława Witkiewicza dla Zygmunta Gnatowskiego w latach 1891-1893. Fotografia ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem.

Styl zakopiański został entuzjastycznie przyjęty w Warszawie. Nawet Bogusław Herse, właściciel słynnego „magazynu mód” zaproponował klientkom stroje nawiązujące do ubiorów góralskich. Po paru latach wyśmiewano parzenice zdobiące wieczorowe suknie o paryskim kroju, uważając to za niestosowne zestawienie, ale dziś przecież nikogo nie dziwią ludowe hafty na najnowszych kreacjach. Zresztą nawet wtedy, gdyż styl zakopiański był najostrzej krytykowany, czyli w latach 30. XX wieku, powracały próby stosowania w modnych współczesnych strojach kobiecych haftów bądź tkanin ludowych.



Strój damski uszyty z lnianych samodziałów wileńskich.

Wydaje się, że styl zakopiański wywarł - widoczny do dziś - wpływ na kulturę plastyczną Podhala. A więc autentyczna sztuka ludowa uległa przekształceniu pod wpływem artystycznej kreacji. 
 
 
Źródło:http://www.etnodizajn.pl/teoria/troche-historii/troche-historii/strona/1
Historia designu w dzisiejszym znaczeniu tego słowa rozpoczyna się w okresie baroku, kiedy to działali pierwsi wybitni artyści-stolarze zwani ebenistami i przez pierwszych dwieście lat była historią meblarstwa i wnętrzarstwa. Panujące style nazywamy dzisiaj według wielkich stylów historycznych lub od imion monarchów (definicje stylów pojawiały się w historii sztuki zawsze po fakcie). Główne style o podobnych cechach miały w różnych krajach europejskich i w Ameryce różne nazwy, pojawiały się mniej więcej jednocześnie i wzbogacone bywały przez regionalne odmiany ukształtowane miejscową tradycję i warunkami historycznymi.

FRANCJA ANGLIA NIEMCY/AUSTRIA USA
1650        

BAROK 1650-1715
LUDWIK XIV

REGENCJA
ROKOKO 1723-74
LUDWIK XV
WILLIAM AND MARY

QUEEN ANNA

WCZESNY GREGORIAŃSKI
BAROK  
1750        

KLASYCYZM 1774-1800
LUDWIK XVI
STYL ADAMÓW
CHIPPENDALE
ZOPFSTIL 1760-90 COLONIAL STYLE
FEDERAL STYLE
1800        

EMPIRE 1800-15
NAPOLEON I

RESTAURACJA 1815-48
LUDWIK XVIII
REGENCY 1800-30


WIKTORIAŃSKI
BIEDERMEIER 1815-70 AMERICAN EMPIRE
1850        

II CESARSTWO 1850-70
NAPLEON III

ART NOUVEAU 1895-1910
MORRIS/RUSKIN 1860
LIBERTY & Co. 1875
ARTS & CRAFTS 1887
STYL PIONIERSKI 1870
JUGENDSTIL 1896
WIENER SEZESSION 1897
WARSZTATY MONACHIJSKIE 1897
SHAKERS 1850-1900
QUEEN ANNE REVIVAL
MISSION STYLE
CRAFTSMAN
1900        

ART DECO 1905   ART DECO
BAUHAUS 1919
ART DECO

STREAMLINE
1950        

      POP-ART
POSTMODERNIZM

 Źródło: http://www.historiasztuki.com.pl/90_DESIGN_STORY.html